تاریخچه - کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد
مروری بر تاریخچه کتابخانه دانشگاه بوعلی سینا
دانشگاه بوعلی سینا و دانشگاه آزاد ایران به‌عنوان دو دانشگاه تجربی بودند که در دهه پنجاه شمسی ایجاد گردیدند. دانشگاه بوعلی سینا با در دو شاخه رشد و تحول منطقه‌ای و شاخه آموزش علوم به‌صورت رسمی در سال 1352 با مدیریت دکتر اکبر اعتماد شروع به فعالیت نمود. هدف از ایجاد شاخه رشد و تحول منطقه‌ای توجه به توسعه مسائل مناطق کم رشد کشور از جمله به‌سازی تولیدات کشاورزی و دامداری، نوسازی صنایع سنتی و دستی، عرضه مناسب تولیدات کشاورزی و صنعتی، آموزش‌های اجتماعی و فرهنگی، آموزش‌های محیط زیست و بهداشت و موضوعاتی از این قبیل بود . به همین ترتیب هدف از شاخه آموزش علوم ایجاد برداشتی نو از آموزش، ترویج علوم و تکنولوژی آموزشی به‌عنوان الگویی مناسب، برای مناطق کمتر توسعه یافته کشور بود. در تحقق اهداف مزبور دانشگاه بوعلی سینا با تشکیل سه مجتمع:
- علوم آموزشی؛
- علوم تندرستی؛
- علوم محیط زیست و منابع طبیعی
فعالیت خود را آغاز نمود.
هم‌زمان با آغاز فعالیت دانشگاه بوعلی سینا دو اتفاق مهم و تاثیرگذار دیگر به موازات رشد و توسعه تحصیلات عالی در سطح استان همدان به وقوع پیوست. اتفاق اول بنیان‌گذاری مدرسه عالی (غیر انتفاعی) کشاورزی همدان بود که با پیگیری‌های آقای دکتر علی اقبالی به‌ثمر نشست. اتفاق دوم ایجاد پژوهشگاه تحقیقاتی ابن‌سینا به‌منظور پاسداشت نام و یاد حکیم فرزانه شیخ‌الرئیس حکیم ابوعلی سینا تحت مدیریت آقای مصلحی شاد شکل گرفت. هر دو مرکز فوق در سال 1358 در کتابخانه مرکزی دانشگاه بوعلی‌سینا ادغام شدند.
کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه بوعلی سینا
کتابخانه دانشگاه هم‌زمان با شروع فعالیت دانشگاه در دفتر مرکزی تهران واقع در خیابان نیکو ایجاد و آقای گرجی مسئولیت پیگیری مسائل دانشگاه و کتابخانه را داشته است. ضمن آنکه آقای نوراله مرادی از طرف دانشگاه به‌عنوان بورسیه دکتری رشته کتابداری به کشور انگلستان اعزام شد. با شروع فعالیت دانشگاه بوعلی سینا در شهر همدان در زمان ریاست آقای دکتر فرهاد ریاحی در دانشگاه بوعلی سینا در سال 1355، کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد با ریاست آقای حسن مجابی و همکاری خانم شیفته سلطانی، آقای حسن سجادی، آقای محمود محمودی مطلق، آقای خدابخش شهرآشوب و آقای هاشمی گلستانه فعالیت خودرا در طبقه زیرین ساختمانی استیجاری واقع در خیابان میلاد در حدفاصل میدان مالیات تا میدان بعثت فعلی آغاز نمود.
این کتابخانه با بهره‌گیری از رهنمون‌های سرکار خانم پوری سلطانی از اساتید بنام رشته کتابداری و شاغل در مرکز اسناد و مدارک علمی کشور و مرکز خدمات کتابداری ایران پایه‌گذاری گردید. هم‌زمان با توسعه فعالیت دانشگاه و جذب دانشجو، خدمات کتابخانه‌ای نیز به شکل گسترده‌تری رشد و به کاربران ارائه می‌گردید. برای این منظور بخش‌های سمعی بصری، سفارشات لاتین، سفارشات فارسی، فهرست‌نویسی، نشریات و آشیو، صحافی و بخش امانت و مرجع در کتابخانه راهاندازی و افرادی نیز ذیل این بخش‌ها جذب شدند. در مجموع آقایان غلامرضا فدایی عراقی (کارشناس ارشد کتابداری)، فتحعلی رونقی (کارشناس ارشد کتابداری)، حسنعلی رضایی، خلیل زهری، مرحوم محمد رضا کیمیایی‌طلب، محب‌علی اخوان، رضا کرمی پیمان، عبدالرحیم آزادیان، مرحوم علی نوروزی، شهید اسماعیل خادم همدانی و خانم‌ها مهین‌دخت دزفولیان (کارشناس ارشد کتابداری)، ویدا مشایخی (کارشناس ارشد کتابداری) مهدخت محسنی شفیع، مریم رخشانی و خانم موسوی در مقطع زمانی 1355 تا ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی جذب گردیدند. با گسترش فعالیت دانشگاه دو باب ساختمان در میدان جهاد فعلی همدان نیز به‌صورت استیجاری در اختیار دانشگاه قرار گرفت. لذا در سال 1356 تا ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی و هم‌زمان با ریاست آقای دکتر داریوش نویدی دو واحد اقماری با عنوان کتابخانه مجتمع علوم تندرستی (پزشکی) و کتابخانه مجتمع علوم محیط زیست و منابع طبیعی ایجاد شدند و خانم شیفته سلطانی نیز در سال1357 به‌عنوان بورسیه دکتری کتابداری به کشور انگلستان اعزام شدند. در سال 1356 نیز مرحوم مکارچیان اولین مجموعه کتب خطی را به کتابخانه دانشگاه بوعلی اهدا نمود که هم‌اکنون این مجموعه مشتمل بر 550 جلدی از کتب چاپ سنگی و 445 جلدی از کتب نفیس خطی است. فعالیت کتابخانه با جابه‌جایی دانشگاه براساس برنامه توسعه فیزیکی تدوین یافته در قبل از انقلاب به محل فعلی دانشکده هنر و معماری در سال 1358 در قالب مدرسه جامع ادامه یافت. البته ساختمان دانشگاه بوعلی سینا در محل فعلی دانشکده هنر و معماری در سال 1357 به‌عنوان محلی برای برگزاری جلسات سخنرانی و گردهمائی‌ها در حال فعالیت بود و به‌موازات آن عملیات ساختمانی مکان فعلی دانشگاه در شمال خیابان عباس‌آباد طی سال‌های 1354 و 1355 نیز در حال انجام بود. در زمان پیروزی انقلاب اسلامی آقای غلامرضا فدایی عراقی به سمت ریاست کتابخانه مرکزی دانشگاه انتخاب و ادامه فعالیت کتابخانه با ادغام واحدهای اقماری در قالب کتابخانه مرکزی در محل دانشکده هنر و معماری ادامه یافت. در این زمان (1358) آقای فتحعلی رونقی و خانم ویدا مشایخی از کتابخانه جدا، خانم آئرنانس فلورانس بجانیان در از دفتر ریاست دانشگاه به کتابخانه جابه‌جا و آقای نوراله مرادی و خانم شیفته سلطانی نیز بعد اتمام تحصیل به ادارات دیگر منتقل شدند. خانم بجانیان به واسطه تسلط به چندین زبان خارجی در توسعه بخش کتب و مجلات لاتین سهم به‌سزائی داشتند. تعداد منابع چاپی موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه در سال 1359 در حدود 15 تا 20 هزار جلد کتاب و حدود 30 هزار جلد اهدایی بود که در قالب کتابخانه جامع دانشگاه در اختیار متقاضیان قرار می‌گرفت. مجموعه کتب فوق حاصل خریدهای دانشگاه، کتب اهدایی از سوی سفارت فرانسه در قالب همکاری علمی- فرهنگی، کتب جابه‌جا شده از پژوهشگاه ابن سینا در سال 1359، کتب نفیس اهدایی صلاح هاشم عثمان طاها سفیر وقت کشور سودان و کتب مدرسه عالی کشاورزی همدان بودند. ریاست کتابخانه در این زمان بر عهده آقای امیر پروین بوده که در همین سال ایشان به سمت ریاست دانشگاه منصوب و مجدداً آقای غلامرضا فدایی عراقی به ریاست کتابخانه انتخاب شد و در مدت کوتاهی به آموزش و پرورش استان همدان منتقل و آقای حسنعلی رضایی به‌عنوان سرپرست موقت کتابخانه مرکزی انتخاب شدند. نکته جالب اینکه در دوران انقلاب فرهنگی نیز کتابخانه کماکان به فعالیت‌های روزمره خود در زمینه خرید کتب و نشریات و خدمات‌دهی به اساتید و مراجعین ادامه داده است. در زمان ریاست آقای مرتضی طالبی اولین کتابخانه تخصصی دانشکده‌ای مهندسی از کتابخانه جامع جدا شد. بخش مرکز اسناد نسخ خطی کتابخانه با مسئولیت آقای دیماری نیز در این دوره ایجاد گردید. ادامه سرپرستی کتابخانه بر عهده آقای ابوالقاسم پوزش بود. در زمان ریاست آقای دارا معظمی در سال 1364 محل کتابخانه دانشگاه از کتابخانه مدرسه جامع (ساختمان هنر و معماری فعلی) به ساختمان اصلی دانشگاه بوعلی سینا در دانشکده علوم جابه‌جا گردید و آقای حسن سجادی سرپرستی کتابخانه مرکزی را در دانشکده علوم پایه را بر عهده داشتند. البته در این زمان بخش کتب علوم پزشکی، مهندسی و کشاورزی در محل قبلی (کتابخانه مدرسه جامع) به‌عنوان یکی از واحد اقماری باقی ماندند. با تأسیس دانشکده کشاورزی و استقرار آن در انتهای بلوار آزادگان کتب مربوطه از محل کتابخانه مدرسه جامع (دانشکده هنر و معماری فعلی) به دانشکده منتقل و واحد اقماری جدید در قالب کتابخانه دانشکده کشاورزی با مسئولیت اولیه آقای قائدی آغاز بکار نمود. کتب علوم پزشکی با تفکیک شرح وظایف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به دانشگاه علوم پزشکی همدان انتقال یافت. در ادامه نیز آقایان سید مهدی طباطبایی، ابراهیم بیضایی، منوچهر بابایی، مرحوم سید جلال اسلامی، نادر حبیبی، مرحوم حسن درخشان، دکتر اثنی‌عشری، ناصرمیرازی، محمد جواد صاین، داود نعمت‌الهی و محمد سلمان قائمی‌زاده نیز از تا سال 1382 در کسوت روسای کتابخانه مرکزی خدماتی را داشته‌اند. اولین عملیات رف‌خوانی به‌مفهوم مطابقت دادن موجودی واقعی و اسمی منابع کتابخانه در این زمان ریاست آقای محمد جواد این با همت آقای حسنعلی رضائی صورت گرفت.
کتابخانه‌های اقماری دیگری به‌ترتیب با عنوان کتابخانه ادبیات و علوم انسانی و کتابخانه علوم پایه در زمان ریاست آقای ناصر میرازی و آقای محمدسلمان قائمی‌زاده ایجاد شد. در ادامه کتابخانه اقماری دانشکده مهندسی از محل ساختمان دانشکده هنر و معماری به پردیس اصلی دانشگاه جابجا و هم‌چنین کتابخانه اقماری دیگری نیز با نام کتابخانه دانشکده هنر و معماری و دانشکده پیرادامپزشکی نیز در محل دانشکده هنر و معماری شکل گرفت. در زمان ریاست آقای جلال صادقیان نرم‌افزار جامع کتابخانه خریداری و راهاندازی شد و مطالعات اولیه برای احداث و راهاندازی ساختمان جدید کتابخانه مرکزی نیز در این دوره عملیاتی گردید. در زمان ریاست آقای حسین بانژاد با توجه به گسترش منابع علوم انسانی، کتابخانه اقتصاد و علوم اجتماعی از کتابخانه ادبیات جدا گردید. در این دوره درب مخازن کتابخانه‌های دانشگاه به‌صورت سیستم باز بر روی دانشجویان و اساتید بازگشایی گردید تا متقاضیان آزادانه بتوانند در مخازن وارد شوند. به‌همین منظور تمامی کتاب‌ها مجهز به تگ امنیتی (EM) شدند و ورودی مخازن نیز به گیت‌های امنیتی تجهیز شد. شورای سیاست‌گذاری و تأمین منابع علمی وزارت علوم که از زمان ریاست آقای صادقیان راهاندازی گردیده بود در زمان آقای بانژاد به‌صورت یکپارچه از طریق وزارت علوم برای تمامی دانشگاه‌ها فعال گردید تا دانشگاه‌ها قادر به تأمین آنلاین مجلات از طریق شورای تأمین منابع علمی (با همکاری ایرانداک) باشند. هم‌چنین در دوره مدیریت ایشان عملیات ساختمانی کتابخانه مرکزی جدید آغاز شد که سرکار خانم ژاله سلیمی‌فر در تغییرات این دوره نقش اساسی داشته است.
در زمان سرپرستی آقای مرتضی یاوری کتابخانه کشاورزی به ساختمان جدید دانشکده جابجا گردید و کتابخانه نهاد رهبری نیز در این دوره با پیگیری‌های خانم زهرا جدیدی ایجاد گردید. کتابخانه شیمی به‌عنوان آخرین کتابخانه اقماری از کتابخانه علوم مستقل شد. در این دوره با انجام عملیات وجین بخشی از کتب به کتابخانه‌های عمومی شهر اهدا گردید. در این زمان هم‌چنین پورتال کتابخانه با عنوان digilib به‌منظور ارتباط شبکه‌ای تمامی کتابخانه‌ها راهاندازی شد. در دوره سرپرستی آقای مرتضی یوسف‌صنعتی مطالعاتی پیرامون خرید سامانه جامع تحت وب با نام آذرسا صورت گرفت که خانم معصومه لطیفی و آقای مجتبی خداویسی برای راهاندازی آن تلاش‌های فراونی داشته است. سامانه آذرسا به‌عنوان اولین سامانه جامع یکپارچه کتابخانه، مرکز اسناد و آرشیو دیجیتال ضمن مرتبط ساختن کلیه کتابخانه‌های کشوری در قالب شبکه واحد از توانایی پذیرش حجم زیادی از اطلاعات در قالب رساله‌ها، پایان‌نامه‌ها، کتاب‌ها و E-bookها برخوردار است. با شروع ریاست آقای حمیدرضا دزفولیان دومین رف‌خوانی کتابخانه جهت عملیاتی نمودن سامانه خریداری شده به سرپرستی آقای مجتبی خداویسی صورت گرفت. در حال حاضر با ریاست آقای حمید زارع ابیانه سعی شده تا نمای ظاهری سالن‌های مطالعه بهبود یابند. در اولین اقدام سالن‌های مطالعه دانشکده علوم با اجرای عملیات دیوارکوب به‌طور کامل با همکاری صمیمانه خانم شکوفه سیف، خانم فاطمه مینایی‌جلیل و آقای مجتبی خداویسی بازسازی شد. هم‌چنین به‌منظور تسهیل و تسریع در خدمات‌دهی به اساتید و دانشجویان داخل و خارج دانشگاه، بخش خدمات الکترونیکی و غیرچاپی با بازسازی محل آرشیو کتابخانه مرکزی راهاندازی گردید. بارگذاری فایل‌های PDF رساله‌های دکتری و کارشناسی ارشد در سامانه آذرسا توسط خانم اعظم صائب‌نجار و خانم رویا کرمی انجام شد که در دهه فجر سال جاری عملیاتی می‌گردد. با توجه به رشد و توسعه منابع الکترونیک، خرید و گسترش منابع غیرچاپی نیز در دستور کار قرار گرفت و بارگذاری بیش از 50.000 فایل E-book جدید در شبکه کتابخانه توسط خانم زهره رفعیان صورت گرفت.
به‌همین ترتیب به منظور تسریع در امانت کتب، هوشمندسازی فعالیت‌ها و بهره‌وری بهینه از نیروی انسانی اولین دستگاه RFID (Radio Frequency Identification) خریداری و در کتابخانه دانشکده مهندسی با نظارت آقای مجتبی خداویسی همراهی خانم محبوبه وزیری‌دبیر و خانم کبری هدایت‌پوریانی نصب و راهاندازی گردید. از قابلیت‌های RFID شناسایی کتب امانتی و برگشتی از طریق امواج رادیویی و بهبود سطح مناسب خدمات‌دهی به مراجعین کتابخانه است. در این دوره نمایشگاه کتب فارسی، لاتین و عربی نیز به مناسبت هفته پژوهش با پیگیری آقای سعداله سرخوش و آقای محمدجواد یدالهی‌فر در محل دانشکده کشاورزی برگزار گردید که مورد استقبال اعضای محترم هیات علمی و دانشجویان قرار گرفت. به‌علاوه کتب وجین شده در دو کتابخانه ادبیات و علوم انسانی و کتابخانه فنی و مهندسی نیز در قالب قفسه‌های مهربانی در هفته پژوهش اهدا شد. خرید کتب تقاضامحور اعضای محترم هیات علمی نیز یکی دیگر از روش‌های تامین منابع کتابخانه‌ها است که علاوه بر خریدهای صورت گرفته از محل نمایشگاه بین‌المللی کتاب در این دوره مورد توجه قرار گرفت.
در حال حاضر دانشگاه بوعلی سینا علاوه بر کتابخانه مرکزی دارای 8 کتابخانه اقماری مجزا در قالب کتابخانه علوم پایه، کتابخانه شیمی، کتابخانه ادبیات و علوم انسانی، کتابخانه اقتصاد و علوم اجتماعی، کتابخانه فنی و مهندسی، کتابخانه کشاورزی، کتابخانه هنر و معماری و پیرادامپزشکی و کتابخانه دفتر نهاد رهبری است. به‌علاوه مرکز نسخ خطی دارای 445 نسخۀ خطی که شامل (الف: 74 جلد قطع رحلی؛ ب: 63 جلد قطع وزیری بزرگ؛ ج: 129 جلد قطع عموماً وزیری متوسط و کوچک؛ د: 179 جلد قطع عموماً ربعی یا بیاضی) و حدود 550 نسخه کتاب چاپ سنگی می باشد. منابع موجود در کتابخانه‌ها به‌شرح ذیل است: در کتابخانه مرکزی علاوه بر آرشیو غنی از روزنامه‌ها، کتب تاریخی، فلسفی، دین و مذهب، رمان و کتابداری موجود است. هم‌چنین بخش مرجع این کتابخانه از غنی‌ترین مجموعه‌های غرب کشور می‌باشد که خدمات‌دهی بخش‌های این کتابخانه بر عهده خانم‌ها شکوفه سیف، سیده مریم حسینی، فاطمه مینایی‌جلیل و معصومه لطیفی می‌باشد. کتابخانه دانشکده علوم پایه کتب رشته‌های فیزیک، شیمی، ریاضی، زیست‌شناسی، زمین‌شناسی را در بردارد و آقای محمدمهدی صفریان و خانم فاطمه محبوبیان مسئول رسیدگی به امور مراجعین هستند. کتابخانه دانشکده شیمی مربوط به رشته گرایش‌های مختلف شیمی است و خانم لیلا پهناور مسئول اداره آن می‌باشد. کتابخانه دانشکده علوم انسانی کلیه کتب رشته‌های علوم انسانی را دربر می‌گیرد و در دو بخش مرجع و امانت تحت ریاست خانم زهرا جدیدی با همکاری خانم فائزه نداف و خانم کبری هدایت پوریانی اداره می‌گردد. کتابخانه دانشکده علوم اجتماعی شامل کتب رشته‌های مربوط به علوم اقتصاد و حسابداری، علوم سیاسی، علوم اجتماعی و روان‌شناسی می‌باشد که خدمات‌دهی در آن توسط آقای احمد محمدی‌اکمل و آقای صهبا فروزان‌مهر صورت می‌گیرد. کتابخانه دانشکده فنی و مهندسی تحت مسئولیت خانم محبوبه وزیری دبیر و کتابخانه دانشکده کشاورزی با سرویس‌دهی در تمامی زمینه‌های مربوطه توسط خانم زهرا منتظرالقائم و فاطمه شیرزاد مدیریت می‌گردد. کتابخانه هنر و دامپزشکی کتب مربوط به رشته‌های هنر، معماری، باستان‌شناسی و دامپزشکی را شامل می‌شود که خانم صفورا فرزادنیا و خانم لیلا نائینی‌فر اداره آن را به عهده دارند. در نهایت کتابخانه دفتر نهاد رهبری با داشتن کتبی در زمینه مسائل مذهبی، تاریخی و سیاسی و با مسئولیت آقای فرشاد حضرتی اداره می‌گردد. تمامی کتابخانه‌های اقماری دارای سالن‌های مطالعه خواهران و برادران برای مطالعه می‌باشند. آقای سعداله سرخوش مسئول بخش سفارشات کتاب،E-book و امور مربوط به ثبت نام دانشجویان هستند. خانم اعظم صائب‌نجار و خانم رویا کرمی مسئولیت فهرست‌نویسی کتب فارسی، لاتین و بارگذاری فایل رساله‌های دکتری و پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد را دارند. بخش انفورماتیک کتابخانه مرکزی نیز به سرپرستی خانم زهره رفیعیان است که پیگیری برنامه‌ریزی‌های لازم جهت اشتراک در پایگاه‌های اطلاعاتی و رفع نیازهای نرم‌افزاری کتابخانه‌ها را انجام می‌دهد. مسئولیت بخش آماده‌سازی منابع و ارسال کتب خریداری شده به کتابخانه‌های اقماری نیز با خانم وجیهه زمانی می‌باشد. ضمن آنکه آقای مجتبی خداویسی مسئولیت هماهنگی تمامی امور مربوط به بخش اداری کتابخانه و امور کتابخانه‌های اقماری را بر عهده دارند. در انتها لازم است تا از تلاش‌های آقای نوراله دهقانی شه‌خواه و محمدولی سرکبودی نیز تشکر گردد.